Suwmiarka noniuszowa to szczególny rodzaj suwmiarki z dwiema skalami, w tym skalą noniusza. Skala noniusza to pomocnicza skala, która pojawia się obok głównej skali przyrządu i umożliwia uzyskanie wyższej rozdzielczości.  Oznaczenia skali noniusza znajdują się pomiędzy oznaczeniami podziałki na skali głównej. Niektóre skale noniusza umożliwiają uzyskanie rozdzielczości pomiaru tak dokładnej, jak 0,01 mm.

Czy wiesz, że ...?

Skala noniuszowa, nazwana tak na cześć Pierre'a Verniera, jest narzędziem optycznym służącym do wykonywania dokładnego odczytu pomiaru pomiędzy dwoma kreskami podziałki na skali liniowej za pomocą interpolacji mechanicznej, co zwiększa rozdzielczość i zmniejsza niepewność pomiaru dzięki wykorzystaniu dokładności noniusza w celu zmniejszenia błędu oszacowania przez człowieka.

Noniusz jest liniałem pomocniczym zastępującym pojedynczą wskazówkę wartości mierzonej i ma na przykład dziesięć działek, których odległość jest równa dziewięciu działkom na skali głównej. Odczyt interpolowany uzyskuje się, obserwując, która z podziałek noniusza pokrywa się z podziałką na skali głównej, co jest łatwiejsze do zauważenia niż wzrokowa ocena odległości między dwoma punktami. W takim układzie można uzyskać wyższą rozdzielczość przez zastosowanie wyższego stosunku skali, zwanego stałą noniusza. Noniusz może być stosowany na skalach okrągłych lub prostych, gdzie wystarcza prosty mechanizm liniowy. Przykładem mogą być suwmiarki, mikrometry, wysokościomierze, głębokościomierze, sekstanty do nawigacji, teodolity w geodezji i inne przyrządy pomiarowe. Zasada interpolacji Verniera jest również stosowana w elektronicznych czujnikach przemieszczenia, takich jak enkodery absolutne do pomiaru ruchu liniowego lub obrotowego, jako część elektronicznego systemu pomiarowego.

Historia

Pierwsza suwmiarka z dodatkową skalą, która zapewniała zwiększoną precyzję pomiaru, została wynaleziona w 1631 roku przez francuskiego matematyka Pierre'a Verniera (1580-1637). Jej zastosowanie zostało szczegółowo opisane w języku angielskim w Navigatio Britannica (1750) przez matematyka i historyka Johna Barrowa. Chociaż suwmiarki są dziś najbardziej typowym przyrządami pomiarowymi z zastosowaniem skali noniusza, pierwotnie zostały one opracowane dla przyrządów do pomiaru kątów, takich jak kwadranty w astronomii.

W niektórych krajach skala noniuszowa nazywana jest noniuszem, od nazwiska portugalskiego matematyka i kosmografa Pedra Nunesa (łac. Petrus Nonius, 1502-1578). W języku angielskim termin ten był używany do końca XVIII wieku. W rzeczywistości noniusz to instrument pomiarowy, który opracował Nunes. Stosowany był w nawigacji i astronomii jako system do wykonywania dokładniejszych pomiarów na instrumentach kołowych, takich jak astrolabium. Nazwa "noniusz" została spopularyzowana przez francuskiego astronoma Jérôme'a Lalande'a (1732-1807). W Polsce mało popularne jest wyrażenie wernier, które wg. słownika języka polskiego definiowane jest jako dodatkowa podziałka na suwaku lub ruchomej części przyrządu pomiarowego, umożliwiająca odczytanie ułamkowej części wartości podziałki głównej. Stąd też używamy określeń typu suwmiarka noniuszowa lub suwmiarka z noniuszem a nie suwmiarka wernierowa.